Czym jest kaszel? To niezwykle ważny odruch obronny organizmu. Dzięki niemu możemy usunąć z dróg oddechowych wydzielinę, którą w trakcie stanu zapalnego w nadmiarze wytwarza błona śluzowa oskrzeli i oskrzelików. W wydzielinie tej znajdują się m.in. pyłowe zanieczyszczenia powietrza, bakterie i inne drobnoustroje, które rozwinęły się lub dotarły do oskrzeli. Jak ułatwić ich odkrztuszanie?
dr n. med. Leszek Marek Krześniak
specjalista chorób wewnętrznych
Aby zrozumieć, na czym polega odruch kaszlowy, warto poznać budowę naszych dróg oddechowych. Wyścieła je bowiem nabłonek, który na swojej powierzchni posiada drobne rzęski poruszające się w kierunku przeciwnym do ruchu powietrza. Na powierzchni tych rzęsek znajduje się śluz, w którym osadzają się cząstki zanieczyszczeń. Im średnica takich cząstek jest zmniejsza, tym głębiej docierają one do oskrzelików i pęcherzyków płucnych. Cząstki o średnicy 20-10 mikronów osadzają się w nosie i górnych drogach oddechowych. Mniejsze – o średnicy 5 mikronów docierają do drobnych oskrzeli i oskrzelików i tam się osadzają. Jeżeli układ śluzowo-rzęskowy jest sprawny, cząstki te wraz ze śluzem w ciągu ok. 30 minut są wyprowadzane z powrotem do górnych dróg oddechowych i gardła i albo zostaną połknięte, albo odkrztuszone i wyplute. Z kolei cząstki o średnicy 1 i mniej mikrona (takie z jakich składa się m.in. smog) docierają do najdalszych odcinków dróg oddechowym. Tam niestety nie ma już rzęsek więc osadzając się przenikają do krwi i są roznoszone do odległych miejsc, gdzie często wywołują stany zapalne.
Kiedy funkcjonowanie mechanizmu śluzowo-rzęskowego jest zaburzone, wydzielina znacznie dłużej zalega w oskrzelach i oskrzelikach. Taki stan rzeczy stwarza warunki do rozwoju bakterii chorobotwórczych i powstawania wielu dolegliwości, np.:
- przewlekłego nieżytu oskrzeli,
- przewlekłej choroby oskrzelowo-płucnej,
- chorób przebiegających ze skurczem skrzeli.
Co negatywnie wpływa na działanie mechanizmu śluzowo-rzęskowego? Przede wszystkim palenie tytoniu, przebywanie w atmosferze zanieczyszczonej spalinami samochodów czy z palenisk domowych lub przemysłowych. Ponadto oddychanie powietrzem o bardzo małej wilgotności, a także picie zbyt małych ilości płynów – zwłaszcza, gdy oddychamy gorącym powietrzem – prowadzi do zbytniego zagęszczenia śluzu w drogach oddechowych. Rzęski nabłonka oskrzelowego mają wówczas problem z jego usunięciem, co powoduje nasilenie odruchu kaszlowego.
Kaszel mokry to sytuacja, kiedy błona śluzowa wytwarza nadmierne ilości śluzu, co powoduje konieczność jego odkrztuszenia. W zależności od rodzaju drobnoustrojów, które rozwinęły się w drogach oddechowych, plwocina może przybierać różne barwy – od przezroczystej (jak to bywa zwykle w przypadku zakażeń wirusowych), przez żółtą (zakażenie gronkowcem złocistym), zieloną (w przypadku zakażeń paciorkowcem zieleniejącym), po białą (w przypadku innych zakażeń). Mokry kaszel pojawia się także u palaczy tytoniu i w przebiegu przewlekłej oskrzelowo-płucnej, szczególnie w godzinach porannych.
Warto pamiętać, że kaszel sam w sobie nie jest chorobą, a jedynie jej objawem. Kluczem do wyleczenia jest więc odpowiednia diagnostyka przyczyn wywołujących kaszel. Bywa jednak objawem przykrym i uciążliwym.
Istnieje wiele leków pomocnych w znoszeniu objawów mokrego kaszlu. Jedne z nich zwiększają i rozrzedzają wytwarzany w drogach oddechowych śluz i tym samym ułatwiają odkrztuszanie plwociny – jak np. acetylocysteina, która zwiera aminokwas L-cysteinę. Poza szybkim wytwarzaniem śluzu ma ona także właściwości przeciwutleniające, co jest bardzo cenne w stanach zapalnych powodujących wytwarzanie dużej ilości agresywnych wolnych rodników.
Kolejnym lekiem stosowanym w mokrym kaszlu jest bromheksyna. To lek, który zwiększa ilość śluzu, rozrzedza wydzielinę w drogach oddechowych i ułatwia jej usuwanie. Nie zaburza przy tym naturalnego odruchu kaszlowego. Podczas długotrwałego podawania może spowodować nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunkę, wysypkę i świąd skóry, obniżenie ciśnienia krwi. Należy zachować też ostrożność podczas kierowania pojazdami ze względu na możliwość wystąpienia bólu i zawrotów głowy lub senności.
Ambroksol z kolei zwiększa wydzielanie śluzu w drogach oddechowych, zmniejsza jego lepkość i poprawia działanie wspomnianych rzęsek nabłonka oddechowego. Rozrzedzając zalęgającą wydzielinę, wspomaga oczyszczanie dróg oddechowych poprzez ułatwienie odruchu odkrztuszania.
Karbocysteina jest lekiem normalizującym wydzielanie śluzu. Zmniejsza opory w drogach oddechowych, zmienia skład wydzieliny, rozbijając ją na małe kawałki, przez co rozrzedza wydzielinę i ułatwia jej usuwanie. Jest zalecana u osób z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc, w ostrych zapaleniach oskrzeli lub oskrzelików, przewlekłym nieżycie nosa i zapaleniach zatok przynosowych.
Piśmiennictwo:
- Chazan R. (red.): Pneumonologia praktyczna. α-medica Press, Warszawa 2005. Kuna P., Pierzchała W., Jankowski M.: Astma i POChP w pytaniach i odpowiedziach, Medycyna Praktyczna, Kraków 2008.
- Pediatr Med Rodz 2012, 8 (2), p. 97-100 Anna Jung, Anna Maślany Przewlekły kaszel u dzieci – problem diagnostyczny i terapeutyczny.
- Matysiak M.: Kaszel. Diagnostyka i leczenie. Praktyka Lekarska. Zeszyty Specjalistyczne 2011; 63.
- Kulus M., Bielecka T., Zawadzka-Krajewska A.: Przewlekły kaszel u dzieci. W: Fal A.M. (red.): Alergia, choroby alergiczne, astma. Medycyna Praktyczna, Kraków 2010.
- https://www.pfm.pl/baza_chorob/grypa-i-przeziebienie/mechanizmy-obronne-nosa-i-gardla/379
- Borgis – Anestezjologia Intensywna Terapia 3/2005, s. 200-206. Piotr Smuszkiewicz, Tomasz Tyrakowski, Leon Drobnik. Płynna wyściółka dróg oddechowych i transport śluzowo-rzęskowy. Czy znieczulenie ogólne może wpływać na ich funkcję?
- Zaburzenia oczyszczania drzewa oskrzelowego. Andrzej Pogorzelski Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc Oddział Terenowy w Rabce-Zdrój,
-
Zaburzenia oczyszczania drzewa oskrzelowego. Andrzej Pogorzelski Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc Oddział Terenowy w Rabce-Zdrój,
https://www.termedia.pl/f/f/d5c7411300bdc062077858749f883778.pdf - https://polski-lekarz.london/plwl/internista/transport-sluzowo-rzeskowy-%E2%80%93-oczyszczanie-wdychanego-powietrza/
- http://www.medonet.pl/choroby-od-a-do-z/najczestsze-objawy-chorobowe,kaszel-mokry,artykul,1670821.html
